آرامگاه سعدی

آرامگاه سعدی معروف به سعدیه محل زندگی و دفن سعدی ، شاعر برجستهٔ پارسی‌گوی است .
این آرامگاه در انتهای خیابان بوستان و کنار باغ دلگشا در دامنه کوه در شمال شرق شیراز قرار دارد. در اطراف مقبره، قبور زیادی از بزرگان دین وجود دارند که بنا به وصیت خود ، در آنجا مدفون شده‌اند از جمله مهمترین‌های آن می‌توان شوریده شیرازی را نام برد که آرامگاهش به وسیله رواق به آرامگاه سعدی متصل شده‌است. آرامگاه شیخ مشرف الدین بن مصلح الدین سعدی شیرازی در تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۵۳ به شماره ثبت ۱۰۱۰٫۳ در انجمن آثار ملی به ثبت رسیده‌است .
لغت‌نامه دهخدا به نقل از فرهنگ‌ برهان قاطع نام موضعی که شیخ سعدی در آنجا آرمیده را «گازرگاه» نامیده و به نقل از فرهنگ‌ آنندراج گازرگاه را حد شیراز نزدیک به مرقد شیخ مصلح‌الدین سعدی شیرازی دانسته است .
سکه‌های پانصد ریالی برنزی جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۸۷ خورشیدی به نقش آرامگاه سعدی مزین شده‌است .

بنای کنونی آرامگاه سعدی اقتباساتی از کاخ چهلستون اصفهان است و ابنیه قدیم را توام با معماری جدید دارا می باشد. ایوانی با ستونهای چهار ضلعی بلند با تزئینات کاشی کاری در جلو بقعه واقع شده است و گنبد کاشی فیروزه فام بر فراز بقعه جلوه خاصی دارد . درون بقعه کتیبه هایی کاشی کاری حاوی منتخباتی از گلستان و بوستان و لوحه ای که تاریخچه ساختمان را معلوم می سازد  دیوارها را زینت بخشیده است. بنای قبلی آرامگاه از دوران کریم خان زند شامل دو اطاق بزرگ در دو طرف ایوان پله طاق نما و غرفه های کوچک در وسط بوده است و در یک اطاق قبر سعدی در اطاق دیگر قبر مرحوم شوریده فصیح الملک شاعر معروف شیرازی در قرن اخیر قرار داشت .طبعا برای احداث بنای کنونی ساختمان قدیمی را منهدم ساخت . 

در طرح جدید پس از خرید و تخریب خانه‌های اطراف آرامگاه دارای محوطه‌ای در حدود ۱۰۳۹۵ متر مربع شد . محوطهٔ باغ به سبک ایرانی گلکاری، درختکاری و باغچه بندی شده‌است . در وسط حیاط دو حوض مستطیل شکل ، با جهت شمالی - جنوبی در دو طرف محوطهٔ آرامگاه قرار دارد و حوض دیگری در جهت شرقی - غربی در مقابل ایوان اصلی بنا واقع شده‌است.
ورودی مجموعه در راستای ورودی آرامگاه است که معمار آن آندره گدار فرانسوی است .
در جلوی رواق ، حوضی قرار دارد که در آن سکه به نشان گرفتن حاجت می‌اندازند.
در عمق ده متری صحن آرامگاه قناتی وجود دارد که آب آن دارای مواد گوگردی و جیوه می‌باشد ، آب این قنات که در زیر زمین جریان دارد به درون «حوض ماهی» می‌ریزد .
حوض ماهی : این حوض در سمت چپ آرامگاه واقع است و در داخل به شکل هشت ضلعی است و زیربنایی در حدود ۳۰٫۲۵ مترمربع دارد و با ۲۸ پله به صحن آرامگاه وصل می‌شود ، مشهور است که سعدی نزدیک زاویهٔ خود ، حوضچه‌هایی از سنگ مرمر ساخته بوده که آب در آن‌ها جریان داشته‌است . شستشو در این آب ، خصوصا در شب چهارشنبه سوری ، جزء معتقدات مردم شیراز بوده‌است. کاشی کاری‌های داخل حوض ماهی که به سبک عمده سلجوقی است ، در سال ۱۳۷۲ توسط استاد کاشی کار «تیرانداز» طراحی شده و توسط میراث فرهنگی اجرا گردیده‌است بر فراز حوض ماهی یک نورگیر به شکل هشت ضلعی و دو نورگیر چهارضلعی در طرفین آن قرار دارد . زیرزمین سعدیه امروزه به چایخانه سنتی تبدیل شده‌است .
دو ساختمان آجری در کنار حوض ماهی وجود دارد که مربوط به دفتر است و ساختمان دیگری که کتابخانهٔ عمومی سعدیه‌است و ساختمانی دیگر که سرویس بهداشتی در آن وجود دارد .